Baron cygański

Baron cygański to idealne połączenie tekstu z muzyką. Na gruncie operetki był nowatorskim, mistrzowskim wręcz posunięciem. Pobyt w Budapeszcie i pierwszy kontakt z folklorem cygańsko – węgierskim sprawiły, że Strauss powrócił do Wiednia zafascynowany i przekonany, że pragnie stworzyć operetkę węgierską. Libretto napisał Ignacy Schnitzer w oparciu o nowelę Saffi wybitnego, węgierskiego pisarza – Maurycego Jokaia. Do tego należy dodać zapał dyrektora Theater an der Wien, który w obozie Cyganów koczujących pod miastem kupił oryginalny wóz z taboru cygańskiego łącznie ze starą ślepą szkapą, stroje cygańskie i wszelkie obozowe rekwizyty. Nasz obóz cygański – tłumaczył – musi wyglądać tak prawdziwie, aby widzowie po podniesieniu kurtyny odruchowo chwytali się za portfele. Pełna pasji, oddania, postawa każdego z nich zaowocowała wspaniałym sukcesem – bodajże największym triumfem w historii operetki.

treść:
Na opuszczonej ziemi dawnego wojewody osiedlili się Cyganie. Legenda głosi, że jest tam zakopany skarb, ale nikt nie może go znaleźć. Powraca syn wojewody, Sandor Barinkay, z zamiarem osiedlenia się tam. Cyganka Czipra wróży mu, że znajdzie miłość i złoto. Aby przejąć majątek sąsiad, Żupan, chce wydać za niego swoją córkę, Arsenę. Ta jednak kocha się w Ottokarze i aby pozbyć się adoratora oświadcza, że wyjdzie tylko za barona. Okazuje się, że guwernantka (matka Ottokara) jest zaginioną żoną komisarza królewskiego, Carnery. Sandor idzie do obozu Cyganów, gdzie spotyka Cziprę i piękną Saffi. Są oni świadkami schadzki Arseny i Ottokara. Sandor wie już, że dziewczyna z niego zakpiła. Przyjmuje tytuł „barona cygańskiego” i wraca do Żupana. Na jego drwiny odpowiada, że zaręczył się z Saffi. Wybucha bójka między ludźmi Żupana a Cyganami.

Nazajutrz Czipra opowiada mu sen, w którym dawny wojewoda wskazał miejsce skarbu. Wyruszają tam i wracają ze skarbem. Carnero chce zarekwirować kosztowności i aresztować Barinkaya. Jednak zjawia się książę, który wciela do wojska zarówno Barinkaya, jak i Żupana. Okazuje się, ze Saffi nie jest zwykłą Cyganką, ale – księżniczką. Cygański ślub jest nieważny, Sandor czuje się niegodny jej ręki. Wszyscy przenoszą się do Wiednia. W ostatnim akcie mężczyźni wracają z wojny. Żupan za zasługi zostaje mianowany dożywotnim dostawcą wieprzowiny, Ottokar dostaje rękę Arseny, a Sandor Barinkay dostaje prawdziwy tytuł barona, odzyskuje wszystkie swoje majętności i rękę Saffi.